Gisteren, maandag 26 oktober 2004, is in Rome het langverwachte Compendium van de Sociale Leer van de katholieke Kerk voorgesteld. Het document werd – op vraag van paus Joannes Paulus II – uitgewerkt door de Pauselijke Raad Rechtvaardigheid en Vrede. “Het staat ter beschikking van allen - katholieken en alle mensen van goede wil - die het welzijn van mensen en de samenleving willen bevorderen”, aldus kardinaal Martino, de voorzitter van de Pauselijke Raad Rechtvaardigheid en Vrede bij de voorstelling van het nieuwe samenvattende handboek van de kerkelijke sociale leer. De kardinaal wees erop dat men al vijf jaar geleden van start ging met de samenstelling. Door de dood van de vorige voorzitter van de raad, de Vietnamese kardinaal Van Thuan, liep de publicatie evenwel heel wat vertraging op.
Systematische synthese
Het Compendium biedt een volledig overzicht van de sociale leer van de katholieke Kerk. “Het presenteert op een volledige en systematische manier, ook via een overzicht, de sociale leer van de Kerk. Die leer is het resultaat van de voorzichtige afwegingen van het kerkelijke leergezag en de uitdrukking van het voortdurende engagement van de Kerk, trouw aan de genade van de redding van Christus en de liefdevolle bezorgdheid voor de bestemming van de mensheid.” Het nieuwe overzicht is volgens kardinaal Martino vooral een handige hulp voor het pastorale en morele onderscheidingsvermogen in complexe situaties van onze tijd. Het is ook een inspirerende gids – zowel voor het individu als de hele gemeenschap - die leken moet helpen om bij hun moreel handelen in onze maatschappij met meer vertrouwen en verwachtingen keuzes te maken. Het promoot daarnaast ook nieuwe strategieën, “aangepast aan de noden van onze tijd”. Maar het is vooral een aanzet “opdat men de eigen roeping, overeenkomstig de verschillende charisma’s in de Kerk, zou ontdekken”.
Rol van de leken
Het nieuwe handboek richt zich eerst en vooral tot de kerkelijke gemeenschap, omdat eenieder sociale verantwoordelijkheden heeft. “De sociale leer van de Kerk impliceert verantwoordelijkheid bij de uitbouw, organisatie en het functioneren van de samenleving: politieke, economische en administratieve verplichtingen. En - in het bijzonder voor de leken - ook verplichtingen van maatschappelijke aard, wegens de seculiere aard van hun levensstatus en roeping. Zo zetten de leken de sociale leer in de praktijk en vervullen ze de maatschappelijke zending van de kerk”, aldus nog kardinaal Martino. "Wij brengen geen hypothesen naar voor en vertellen ook geen dingen die niet al eerder door de pausen zijn gezegd. Het Compendium is geen catechismus, want het woord 'catechismus' verwijst naar iets wat definitief is en dus vaststaat."
Belangrijkste uitdagingen
Het Compendium geeft daarbij drie belangrijke uitdagingen aan. De eerste is de culturele uitdaging: de katholieke Kerk verkondigt via haar sociale leer in een welbepaalde situatie de waarheid over Christus. Maar tegelijk moet die sociale leer via de bijdrage van de verschillende disciplines steeds verder ontwikkeld worden. “Dit is een intrinsiek element van de sociale leer van de Kerk.” De tweede uitdaging ligt in de ethische en religieuze onverschilligheid en de noodzaak van een vernieuwde interreligieuze samenwerking. Kardinaal Martino onderstreept dat die interreligieuze samenwerking in de toekomst van groot strategisch belang is en beslissend zal zijn voor de toekomst van de sociale doctrine van de Kerk: “Mensenrechten, vrede, sociale en economische rechtvaardigheid zullen in de nabije toekomst in steeds sterkere mate in het centrum staan van de interreligieuze dialoog.” De derde uitdaging ligt op pastoraal vlak. De toekomst van de sociale leer van de kerk in de moderne wereld is afhankelijk van een voortdurend vernieuwd begrip van deze sociale leer, zoals die verworteld is in de eigen zending van de Kerk: “De sociale leer van de Kerk, die een essentieel onderdeel vormt van de christelijke boodschap, moet gekend, bevorderd en beleefd worden.”
Een kleine synthese
Het Vaticaan noemt in het nieuw Compendium van de Sociale Leer van de Kerk het religieus geïnspireerde terrorisme ‘godslastering’ en het spreekt zich uit tegen een ongecontroleerde globalisering. Tegelijk worden de traditionele standpunten rond abortus, euthanasie en het klonen, net als het homohuwelijk herhaald. Het nieuwe handboek voor de sociale leer van de Kerk biedt een overzichtelijke synthese van de standpunten van het kerkelijke leergezag van de voorbije decennia. Daarbij klinken vooral enkele systematische standpunten met betrekking tot de globalisering, de bescherming van het milieu, het klonen en de preventieve oorlog erg nieuw. Het Compendium is bijzonder radicaal in zijn afwijzing van de terreur. Terreuraanslagen kunnen op geen enkele manier gerechtvaardigd worden. En wie terreurdaden pleegt in Gods naam, heeft niet het recht zich martelaar te noemen. Het Vaticaan, dat het islamitische terreur niet bij naam noemt, erkent wel het recht op zelfverdediging tegen terreuraanslagen, maar onderstreept ook dat een preventieve oorlog alleen onder zeer strenge voorwaarden en mits de steun van internationale organisaties kan gerechtvaardigd worden. Kardinaal Martino onderstreept dat het werk zich niet alleen tot de katholieken, maar tot alle mensen van goede wil richt. Hij benadrukt ook dat de interreligieuze dialoog naar de toekomst steeds belangrijker zal worden: “Maar eerst en vooral zijn katholieke leken zelf geroepen om de inhoud van dit compendium in onze samenleving vorm te geven.”
Voorts: Inhoudsopgave
Het nieuwe Compendium heeft een erg eenvoudige structuur. Na de inleiding volgen drie delen.
Het eerste deel bestaat uit vier hoofdstukken. Daarin komen de fundamentele vooronderstellingen van de sociale leer aan bod: Gods liefdevolle plan met de mensheid en de samenleving; de missie van de Kerk en de eigen aard van de sociale leer van de Kerk; de menselijke persoon en de mensenrechten; en ten slotte de principes en basiswaarden van die sociale leer.
Het tweede deel bestaat uit zeven hoofdstukken waarin de inhoud en de klassieke thema’s van de sociale leer van de Kerk aan bod komen: het gezin, de arbeid, het economische leven, de politieke en internationale gemeenschap, het milieu en vredesvraagstukken.
Het derde deel, dat bijzonder summier is, telt slechts een hoofdstuk. Dat bevat aanbevelingen voor de toepassing van de sociale leer van de Kerk in de pastoraal en het sociale leven van alle christenen, in het bijzonder van de gelovige leken. Het slothoofdstuk, met de besluiten, kreeg de titel ‘Voor een beschaving van liefde’. Daarmee wordt ook erg goed de onderliggende bedoeling van het hele document uitgedrukt.
Het document, dat 320 bladzijden beslaat, bevat daarnaast ook nog eens register van 180 bladzijden waardoor het meteen ook een bijzonder handig naslagwerk is.